Вовед

Граѓанското општество во Република Македонија со своите програмски и проектни активности активно е вклучено во борбата против корупцијата во државата. Борбата против корупција, од осамостојувањето на државата па до денес останува една од најзначајните приоритети во остварувањето на евроатланската перспектива.  Граѓанското општество е значајна алка во борбата против корупција и истото може да придонесе не само кон подигнување на свеста на населението за штетните последици туку и со својата експертиза може да даде соодветни препораки во стратешките и програмските определби на државните и локалните институции во намалувањето и искоренувањето на овој проблем од општеството. Со потпишувањето и ратификацијата на Конвенцијата на Обединетите Нации[1], Република Македонија се обврза да превзема соодветни мерки да го потпомогне “активното учество на поединците и групите кои не припаѓаат на јавниот сектор, како што е граѓанското општество, невладините организации и здруженија на граѓани, во превенцијата на корупцијата и во борбата против овој феномен, како и подобро да ја информира јавноста за постоењето, причините и тежината на корупцијата и заканата што таа ја претставува.“

Иако е долгогодишна заложба на државата, сепак перцепцијата за распространетоста на корупцијата на населението е доста раширена што покажуваат и наодите на Транспаренси Интернешнл за 2017 година[2]. Соочувајќи се со висок индекс на перцепција за корупција, искористувањето на капацитетот на граѓанскиот сектор во сузбивањето на овој феномен е и неoпходно. Граѓанските организации во борбата против корупција може да бидат вклучени преку иницијативи предводени од државните институции, самостојни иницијативи на поединечни организации или пак преку заеднички заложби на здружени организации во мрежи.

Анализата од истражувањето реализирана од страна на Принг и соработниците покажува дека земјите кои ја почитуваат слободата на медиумите, го поттикнуваат и охрабруваат отворениот дијалог и овозможуваат целосна партиципација на невладиниот сектор, се поуспешни во контролата и справувањето со корупцијата[3] (Coralie Pring, Jon Vrushi and Roberto Kukutschka, 2018).

Според Хорс, граѓанското општество игра клучна улога во борбата против корупцијата. Тоа  канализира и пренесува мисењата и ставовите на населението на надлежните. Граѓанското општество, преку својата експертиза може да учествува во процесите на подготовка на соодветни стратегии, учествува во нивна имплементација, но и ги поддржува надлежните институции во имплементацијата на антикорупциските политики, но и врши притисок за континуирана политичка заложба против корупцијата (Hors, 2003). Во нејзиниот опис за учеството на граѓанското општество во подготовките на клучни документи го наведува искуството од земјите членки на Организацијата за економска соработка и развој (ОЕЦД), каде истото имало клучна улога за време на преговорите и имплементацијата на интер-владините инструменти за борба против корупција. Некои од граѓанските организации и го поддржале и процесот кој водел кон усвојување на Конвенцијата за спречување поткуп на странски службеници во меѓународните деловни трансакции (Hors, 2003).

Граѓанските организации во своето делување градат врски не само со надлежните институции, туку и со другите клучни чинители во општеството како што се и медиумите. Според Рек, граѓанските организации кои работат на полето на анти-корупција најчесто ги користат мас- медиумите во убедувањето на публиката за легитимноста на своите активности и своите пораки, а се помалку го  мобилизираат своето членство за таа намена. Ваквата состојба е резултат на сознанието за важноста на медиумите во креирањето на јавното мислење. Но, истиот автор наведува дека во преносот на пораката на експертите или граѓанските организации на јазикот на медиумите постои и веројатност да се случи и нејзина дисторзија. Односно пораката или информацијата не би го дала посакуваниот ефект, па оттаму е многу важна и соработката и каналите на комуникација помеѓу граѓанските организации и медиумите (Rek, 2015).

Партиципативниот пристап и вклученоста на релевантни чинители во креирањето на државни стратегии кои директно се наменети за борба против корупцијата или во стратегии кои ја допираат борбата против корупција е важен чекор во остварувањето на принципите на отворено и демократско општество. Целта на овој документ за јавна политика е да направи приказ на учеството на граѓанските организации во процесите на подготовка и мониторинг на следниве стратегии и програми кои директно или индиректно имаат за цел борба против корупција.

1. Државна програма за превенција и репресија на корупцијата и превенција и намалување на појавата на судир на интереси 2016-2019 (Државна комисија за спречување корупција, 2015)[4];

Државната програма преставува општа рамка за координирана и сеопфатна борба против корупцијата и судирот на интерес, а е усвоена од Државната комисија за спречување на корупција  во  декември 2015. Истата претставува општа рамка за сеопфатна превенција и борба против корупцијата и судирот на интереси, има за цел утврдување на приоритетните сегменти на делување со цел намалување на ризиците од корупција и афирмирање на позитивните општествени вредности како што се интегритетот, транспарентноста, отчетноста и одговорноста (2015, стр. 9-12).

1. Стратегија за реформа на јавната администрација 2018 – 2022[5] (Министерство за информатичко општество и администрација, 2018);

Генерално, целта на стратегијата има за цел да  придонесе кон подобрување и  унапредувања на состојбите во однос на законската рамка, организациската поставеност и капацитетите на институциите, како и на капацитетите на човечките ресурси во јавната администрација.  Од особена важност за борбата против корупцијата е третата цел на Стратегијата „Одговорност, отчетност и транспарентност“  каде се утврдени сет на мерки за реорганизација, оптимизација и зајакнување на одговорноста и отчетноста на органите на државната управа, агенциите и инспекциските служби на централната власт. Стратегијата предлага и мерки кои би требало да го зајакнат интегритетот на институциите, но и мерки насочени кон зајакнување на механизмите и капацитетите за обезбедување на ефикасност при спроведување на управните постапки (2018, стр. 45-48)

1. Стратегија за реформа на правосудниот сектор 2017 -2021 (Министерство за правда, 2017)[6];

Програмата за реформа на управувањето на јавните финансии, од аспект на анти-корупциските заложби е важна бидејќи става акцент на реформите поврзани со внатрешната финансиска контрола. За остварување на целите на стратегијата, се предложени мерки за унапредување на правната рамка на коцептот на јавна внатрешна конттрола и јакнење на административните капацитети на организационите единици задолжени за внатрешна ревизија и зајакнување на системот на надворешната контрола преку работата на Државниот завод за ревизија и парламентарниот надзор (2017, стр. 45-48).

1. Програма за реформа на управувањето со јавни финансии 2018 -2021 (Министерство за финансии, 2017)[7];

Преку Програмата се настојува да се зајакне системот на јавни финансии, да се промовира транспарентноста, отчетноста, фискалната дисциплина и ефикасноста во справувањето и користењето јавни ресурси со цел подобрување на обезбедувањето услуги и економски развој (Програма за реформа на управувањето со јавни финансии 2018 -2021, 2017, стр. 11).

Документот содржи и наоди за  искористеноста на алатките наменети за учество на засегнатите страни во процесот на подготовка на предлог законите и стратешките документи на Владата.

Заради остварување на целите на документот „Соработка на граѓанскиот сектор со засегнати страни во иницијативи за превенција и борба против корупција“, тимот на автори изработи прашалник наменет за граѓански организации кој има за цел да ја испита вклученоста  на граѓанските организации во подготовката на двете стратегии и двете програми. Дополнително преку прашалникот се испита и формата на вклученост во подготовката, спроведувањето, мониторингот и евалуацијата на документите кои се предмет на ова истражување. Прашалникот е е сочинет од вкупно 48 прашања, односно по 12 прашања за секој документ кој е предмет на оваа анализа.  Истиот е доставен во електронска верзија до граѓански организации од Македонија кои се дел од базата на Македонскиот центар за меѓународна соработка. Резултатите од прашалникот прикажани во овој документ се однесуваат на 61 граѓанска организација (N=61) која одговори на прашалникот. Истражувањето беше реализирано во периодот 29 мај до 01 јули 2018 година. Дополнително, документот користи и податоци од секундарни извори поврзани со борбата против корупција.

Документот за јавни политики „Соработка на граѓанскиот сектор со засегнати страни во иницијативи за превенција и борба против корупција“ е изработен од Наташа Иваноска, Марија Андреева, Дарко Аврамоски, Моника Вељаноска и Марија Мирчевска. Авторите се дел на работната група за соработка со засегнати страни од Платформата на граѓански организации за борба против корупција.

Употреба на алатки наменети за учество на засегнатите страни во страни во процесот на подготовка на предлог законите и стратегиите на Владата

Во продолжение ќе претставиме три  примери на дигитални алатки (Единствен национален регистар на прописи, Е-демократија и Пико Демокраси) кои се развиени во Македонија. Овие алатки имаат партиципативна компонента и служат како платформи за посредно или непосредно вклучување на граѓаните во процесит на одлучување креирање политики.

Единствениот национален електронски регистар за прописи (понатаму во текстот ЕНЕР)[8] е алатка развиена и администрирана од Министерството за информатичко општество и администрација (понатаму во текстот МИОА) која треба да овозможи учество на засегнатите страни во процесот на подготовка на предлог законите со цел да се обезбеди поквалитетна регулатива која ќе одговара на реалните потреби на граѓаните и другите засегнати страни. Сепак, иако ЕНЕР потенцијално овозможува речиси непосредна комуникација помеѓу јавноста и засегнатите страни и министерствата како клучни креатори на политиките, во пракса, ова останува недоволно коментирано бидејќи јавноста многу ретко коментира, а ретките коментари и предлози на јавноста уште поретко завршуваат како дел од одредено предлог законско решение.

Имено, извештаите на Огледало на Владата[9]  објавени од страна на Македонскиот центар за меѓународна соработка укажуваат на многу мал интерес и вклученост на јавноста во електронскиот консултативен процес кој го овозможува ЕНЕР.

Во периодот од 2013 до 2015 година податоците[10] покажуваат дека од вкупно 340 објавени предлог- закони, коментирани се само 35 предлог- закони, со вкупно 66 коментари. Од нив, 30 беа оставени во име на поединци, додека осум коментари беа оставени во име на граѓански организации и здруженија.[11] Понатака во периодот помеѓу октомври 2013 година и септември 2014 најмногу коментари беа предложени од страна на граѓанските организации и неформални здружувања, како и државните институции (21), додека 7 коментари беа поставени од физички лица (поединци).[12]

Во текот на 2017 г забележано е дека надлежните министерства повеќе го користат ЕНЕР за консултации со засегнатите страни. Имено, по 31 мај, објавени се вкупно 139  предлог- закон, коментирани се 14 закони со над 50 коментари. Од нив, најголем дел од коментарите се од граѓански организации. Најмногу интерес меѓу граѓанските организации предизвикал Законот за данок на доход, понатака Законот за кривична постапка, Законот за електронски комуникации и сл. Освен што надлежните министерства дале повратен одговор на коментарите, добар дел од забелешките се земени во предвид и инкорпорирани во законите, додека за другите е одговорено дека ќе бидат земени предвид при наредните измени.

Дополнително, во изминатите пет години, предлог- закон на Законот за спречување на корупцијата е менуван два пати и во двата случаи е објавен на ЕНЕР на кој е коментирано само од една граѓанска организација, нема информација дали коментарот е земен во предвид. Додека пак предлог- законот за укажувачите кој е донесен во 2015 г. и истиот не беше објавен на ЕНЕР; додека пак во 2017 г. која се менуваше овој закон истиот беше достапен за коментари на ЕНЕР и беше објавена дополнителна информација за јавна расправа по законот.

Порталот Е-демократија[13] исто така е развиен од МИОА и иако е сличен на ЕНЕР во својата првична намена, сепак целта е да обезбеди повеќе простор граѓаните да бидат информирани и да можат да коментираат и низа други акти, како што се стратешките документи на Владата во подготовка. Иако цели да ги доближи граѓаните до работата на Владата и да обезбеди нивно директно учество, може да се забележи дека порталот речиси и да не бил ажуриран повеќе години бидејќи речиси сите содржини датираат од периодот 2011–2013 година. Исклучок претставуваат само неколку документи кои датираат од 2017 година и се однесуваат на реализацијата на акцискиот план за Отворено владино партнерство во периодот 2016–2018, Стратегијата за реформи во правосудство и Стратешкиот план на УЈП. Дополнително, забележително при разгледување на порталот е дека и граѓаните не покажале особен интерес за објавените содржини односно не оставаат коментари и не го користат доволно блогот.

Мобилната апликација Pico Democracy[14] е развиена од граѓанската организација Метаморфозис и е единствената  алатка која овозможува директно гласање за предлози од страна на граѓаните. Концепциски апликацијата треба да им овозможи на државните органи, медиумите, граѓанските организации и слични чинители да поставуваат едноставни прашања на поголема група на граѓани со цел да се увиди какво е јавното мислење. Иако вака дизајнирана, апликацијата во пракса, има многу мала искористеност, односно во најголем дел од општините нема ниту едно отворено прашање за изјаснување, а и таму каде што има прашања, тие се оскудни и со многу малку одговори.

Анализа на вклученоста на граѓанските организации во процесот на подготовка на Државна програма за превенција и репресија на корупцијата и превенција и репресија на појавата на конфликтот на интереси 2016-2019

Државната програма за превенција и репресија на корупцијата и превенција и намалување на појавата на судир на интереси[15] претставува општа рамка за координирана и сеопфатна борба против корупцијата и судирот на интереси. Подготовката на Државната програма 2016-2019 од страна на ДКСК започнала во вториот квартал на 2015 г. Со цел успешно конципирање и продолжување на праксата на подготовка на државна програма, освен воспоставување на координативна група во самата Комисија и соработка со Министерството за правда, ДКСК оствари соработка со Мисијата на ОБСЕ во Скопје и Македонскиот центар за меѓународна соработка (Државна комисија за спречување корупција, 2015). Во рамките на оваа соработка била обезбедена и меѓународна експертска поддршка[16]. Откако со помош на меѓународниот експерт беше подготвена нацрт содржината и насоките на Државната програма беа одржани повеќе настани и работилници. На работилниците учествуваа претставници од надлежни институции, граѓански организации, приватниот сектор, меѓународната заедница и експерти од областа. По информативната средба за процесот на подготовка на програмата, следела работилница[17], каде што од претставниците од засегнатите страни били побарано да достават предлози, коментари и мислења за дополнување на содржината. Друга работилница[18] следеше по два месеци и истата се одвиваше во работни групи. Платформата за борба против корупција имаше можност да коментира на целиот документ и своите коментари ги испрати до ДКСК преку официјален допис[19]. Најголем дел од забелешките и барањата на граѓанските организации особено во делот на саморегулација на граѓанскиот сектор биле прифатени и се дел од програмата. За заокружување на активностите биле одржани и други работни средби со претставниците од надлежните институции заради заокружување на активностите од Акциониот план. Државната програма 2016 -2019 ДКСК ја донесе на 7.12.2015 година.

Од анализата на одговорите на прашалникот, на прашањето „Дали вашата организација беше вклучена во креирањето на Државна програма за превенција и репресија на корупцијата и превенција и репресија на појавата на конфликтот на интереси 2016-2019?“, само четири организации одговориле дека биле вклучени во нејзината подготовка. Три организации биле дел од работните групи а биле поканети од страна на надлежната институција, додека пак четвртата организација учествувала со поднесување на коментари или предлози до назначено лице/ контакт адреса од надлежната институција  и преку учество на Јавни трибини/расправи.

Две од четирите вклучени организации во подготовката на програмата биле навремено информирани за временската рамка во која ќе се одвивале различните фази на консултации за програмата, а останатите две организации не биле навремено информирани,  но исто така е интересно да се испита колку и кои организации се поканети за учество во подготовка на програмата и кои од нив биле дел од тој процес. Три организации одговориле дека некои нацрт верзии од Државната програма за превенција и репресија на корупцијата и превенција и репресија на појавата на конфликтот на интереси 2016-2019, биле јавно достапни за коментирање, а само една организација која била вклучена во подготовката на програмата смета дека сите верзии биле јавно достапни.

Една од организациите смета дека не сите клучни чинители биле дел од подготовката на програмата а две сметаат дека сите  засегнати страни биле вклучени во подготовката, а четвртата смета дека некои биле а некои не. Организациите кои биле дел од подготовка на програмата ги имаат наведено следниве засегнати страни како учесници во процесот: невладини организации, академска заедница, претставници од други државни институции.

Од вкупно 61 организација, 95% од нив не поднеле коментари или предлози за програмата, а само на една организација која поднела предлози делумно и’ биле замени во предвид, а ниту една организација не добила образожение зошто предлозите се одбиени.

13% од организациите вклучени во ова истражување учествува во имплементацијата на активностите од програмата од кои само една организација тоа го прави со средства од државата. Пет организации од анкетираните 61 спроведуваат мониторинг на имплементацијата на програмата и тоа како сопствена активност, поддржана од донатор кој не е институцијата надлежна за спроведување на националната програма.

Следењето на спроведливоста и остварувањето на утврдените активности, е преку известување од страна на надлежните институции за реализација на нивните активности. ДКСК сама, или со поддршка од граѓанските и меѓународните организации ќе спроведува истражувања за оцена на ефектите од активностите на Државната програма 2016-2019. На веб страната на ДКСК објавен е Извештај за спроведување на програмата за 2016 г.[20]

Анализа на вклученоста на граѓанските организации во процесот на подготовка на Стратегија за реформа на јавната администрација

Во февруари 2018 година беше усвоена Стратегијата за реформи на јавната администрација подготвена од Министерството за информатичко општество и администрација. Стратегијата се однесува за периодот 2018 – 2022 година и е обемен документ кој „ги утврдува мерките кои ќе бидат преземени во наредните пет години за остварување општите и посебните цели дефинирани во секоја од приоритетните области.“[21]

Подготовката на СРЈА бележи две фази. Првата фаза започнува со работните групи формирани од страна на поранешната Министерка Марта Арсовска Томовска со решение број 12/1-2881/1 на ден 30.06.2016 година. Втората фаза следува по изборот на нова Влада, по што се формираа нови работни групи од Министерот Дамјан Манчевски, со решение број 08/1-2336/2 на ден 26.07.2017 година (Стошиќ, И. и Шазиманоска, М., 2018, стр. 9).“[22]

Во првата фаза, по формирањето на работните групи, организирана е јавна расправа за СРЈА, а потоа, на 15.06.2017 година објавена е нацрт-верзија на Стратегијата заедно со повикот за доставување коментари по однос на нацрт-Стратегијата. „Во однос на повикот за доставување коментари, 22 организации упатија јавно достапни забелешки и препораки за Нацрт-cтратегијата за реформата на јавната администрација 2018-2022 и Акцискиот план.“[23]По изминувањето на рокот, следува повик за номинирање членови на тематските групи (30 јуни 2017 година).  Откако г-динот Дамјан Манчевски ја презема министерската должност во Министерството за информатичко општество и администрација, се носи ново решение за формирање работни групи и започнува втората фаза од процесот на креирање на стратегијата.

Во периодот јули-август 2017 година, се одржуваат неколку консултативни средби на работните групи, а на 30.10.2017 објавена е втората нацрт-верзија на Стратегијата, по што следува консултативна средба на четирите работни групи и јавна расправа со можност за додавање забелешки и по расправата, а во февруари 2018, Стратегијата е усвоена на седница на Влада.

Во однос на учеството на граѓанските организации во самите работни групи, евидентна е разликата помеѓу работните групи формирани на 30.06.2016 година и оние формирани на 26.07.2017. Во работните групи од првата фаза имало вкупно 45 учесници, а во работните групи формирани во втората фаза учествувале 142 учесници, што е трикратно зголемување на бројот на инволвирани луѓе во работните групи, а во однос на учеството на самите граѓански организации и тука се забележува огромна разлика, од 5 ГО (2016) до 73 ГО (2017).[24]

Од анализата на одговорите на прашалникот, на прашањето “ Дали вашата организација беше вклучена во креирањето на Стратегијата за реформа на јавната администрација 2018-2022?, “само шест организации одговориле дека биле вклучени во нејзината подготовка. Четири организации биле дел од работните групи а биле поканети од страна на надлежната институција, додека една организација учествувала со поднесување на коментари или предлози до назначено лице/ контакт адреса од надлежната институција  и една учество на јавни трибини/расправи.

Четири од четирите вклучени организации во подготовката на стратегијата биле навремено информирани за временската рамка во која ќе се одвивале различните фази на консултации за стратегијата, а останатите две организации не биле навремено информирани,  но исто така е интересно да се испита колку и кои организации се поканети за учество во подготовка на стратегијата и кои од нив биле дел од тој процес. Две организации одговориле дека некои нацрт верзии од Стратегијата, биле јавно достапни за коментирање, а четири организации кои биле вклучени во подготовката сметаат дека сите верзии биле јавно достапни.

Две од организациите сметаат дека не сите клучни чинители биле дел од подготовката на стратегијата, а четири сметаат дека некои засегнати страни биле а некои не. Организациите кои биле дел од подготовка на стратегијата ги имаат наведено следниве засегнати страни како учесници во процесот: невладини организации, академска заедница, политички партии, претставници од други државни институции.

Од вкупно 61 организација, 93% од нив не поднеле коментари или предлози за стратегијата, а само на три организации кои поднеле предлози делумно им биле земени во предвид, три организации не добиле образложение зошто предлозите се одбиени, една организација добила соодветно образложение, а според последната организација која испратила коментар, образложението на надлежната институција не било соодветно.

Само 3 од организациите вклучени во ова истражување учествуваат во имплементацијата на активностите од стратегијата и тоа со средства од донатори кои не се од државата. Шест организации од анкетираните 61 спроведуваат мониторинг на имплементацијата на поединечни активности од  стратегијата а две организации на целата стратегија.

Осум организации спроведуваат мониторинг на нејзината имплементација и тоа седум како сопствена активност, поддржана од донатор кој не е институцијата надлежна за спроведување на националната стратегија. Само една организација го спроведува мониторингот на барање на институцијата надлежна за спроведување на националната програма.

Се забележува зголеменото учество на граѓанското општество во делот на реформи на јавната администрација, како што покажуваат и бројките поврзани со создавањето на Стратегијата за реформи во јавна администрација, но истовремено, очекувањата се дека овој тренд на вклучување на граѓанските организации ќе продолжи и во иднина.

Анализа на вклученоста на граѓанските организации во процесот на подготовка на Стратегија за реформа на правосудниот систем

Со промената на политичката структура во владата и следствено на откриените скандали со прислушување, а кои открија мешање на извршната власт во судството, како и политички влијанија и притисоци врз правосудните органи, но и поединци носители на функции во судството, беа иницирани масовни реформски процеси. Овие процеси како резултат го дадоа Планот за итни реформски приоритети 3-6-9, како и Стратегијата за реформи во правосудството која произлезе токму од овој план. Она што беше упатено како најголема критика за ваквиот процес беше отсуството на истражувачки и аналитички активности, како и минималната вклученост на засегнатите страни во процесот.

Како најдоминантен пример за соработка се истакнува Блупринт групата, која како неформална група беше составена од 73 граѓански организации кои имаа за цел да дадат свое видување на Планот 3-6-9 да дадат поттик, насоки и детални активности кои се неопходни за враќање на демократските стандарди и вредности, за постигнување напредок во одредени области од јавните политики, како и за враќање на довербата на граѓаните во клучните државни институции.

Најголемиот дел од препораките дадени преку Блупринт групата произлегуваа од истражувачките активности на граѓанските организации, анализи, извештаи и препораки, па оттаму токму овие препораки беа поткрепени со конкретни истражувања[25]. Иако е охрабрувачки фактот што во реформските приоритети на Владата, конкретно во Планот 3-6-9, во најголема мера беа прифатени препораките на граѓанските организации, не беше покажана волја за продлабочување на оваа соработка. Граѓанскиот сектор понатаму не беше вклучен ниту во мониторинг и евалуација на спроведување на реформските приоритети, ниту пак беше вклучен при подготовката на Стратегијата за реформи во правосудството, иако токму овој сектор беше потенциран како најпроблематичен од меѓународната и домашна експертска заедница.

За потребите на изготвувањето на Стратегијата за реформи во правосудството беше формиран посебен совет во кој имаше вклучено само еден претставник од граѓанските организации, но како претставник на „други институции и организации“, што во одредена мера ја покажува свесноста и перцепцијата на Владата за целите на постоењето на граѓанскиот сектор[26]. За време на краткото функционирање на овој Совет беа направени обиди од страна на Министерството за правда за да се добијат некакви податоци и мислења од граѓанскиот сектор, но на многу несоодветен начин, па така од граѓанските организации беше побарано во неколку дена да ја кодифицираат сета своја работа од изминатите 5 години и истата да ја срочат во кратка анализа. На овој начин уште еднаш беше покажана несериозноста на извршната власт во поглед на вклучувањето на граѓанскиот сектор и останатите чинители во процесот на носење на одлуки, а токму несериозното функционирање на Советот за реформи во правосудството беше и главната причина најголемиот дел од членовите да поднесат оставки, по што истиот беше укинат[27]. Неговото место го презема нов Совет за следење на реформите во правосудството, чиј претседавач е Премиерот на Република Македонија, а во овој совет повторно со еден претставник на Блупринт групата учествуваат граѓанските организации[28].

Од анализата на одговорите на прашалникот, на прашањето “Дали вашата организација беше вклучена во креирањето на Стратегијата за реформа на јавната администрација 2018-2022?,“

само 2 организации одговориле дека биле вклучени во нејзината подготовка. Две организации имале можност да се вклучат во подготовката на Стратегијата за реформа на правосудниот сектор преку учество во работни групи по добиена покана од надлежната институција.

Една организација била навремено информирана за некои фази, а за некои фази не, и една организација одговорила потврдно дека била навремено информирана за временската рамка. Две организации потврдиле дека различните драфт верзии биле јавно достапни. Една организација одговорила дека некои засегнати страни биле вклучени во процесот на подготовка на Стратегијата за реформа на правосудниот сектор, а некои не. Една организација одговорила дека сите засегнати страни биле вклучени во овој процес. Две организации ги навеле следниве засегнати страни како учесници во процесот: невладини организации, синдикати, стручни здруженија (комори и сл.), академска заедница, политички партии, претставници од други државни институции.

Пет организации учествувале со поднесување на коментари или предлози до назначено лице/ контакт адреса од надлежната институција  и едно учество на јавни трибини/расправи. Две организации одговориле дека нивните предлози биле делумно земени во предвид. Една организација одговорила дека нивните предлози биле прифатени во целост, а една одговорила дека нивните предлози не биле воопшто земени во предвид. На прашањето дали организациите добиле соодветно образложение од страна на надлежната институција зошто нивните предлози биле одбиени, една организација одговорила дека добиле соодветно образложение, според една организација која испратила коментар добиле образложение, но истото не било соодветно, додека пак две организации воопшто не добиле образложение.

Само една од организациите вклучени во ова истражување учествува во имплементацијата на активностите од стратегијата и тоа со средства од донатори кои не се од државата. Една организација од анкетираните 61 спроведува мониторинг на имплементацијата на поединечни активности од стратегијата а две организации на целата програма.

Само две организации го спроведуваат мониторингот како сопствена активност, поддржана од донатор кој не е од институцијата надлежна за негово спроведување. Една организација го спроведува мониторингот на барање на институцијата надлежна за спроведување на националната програма.

Анализа на вклученоста на граѓанските организации во процесот на подготовка на Програмата за реформа на управувањето со јавните финансии

Ваква програма за реформа на управување со јавните финансии се подготвува за прв пат во Р. Македонија и е подготвена врз основа на интензивна соработка на релевантните национални институции, со поддршка од Делегацијата на ЕУ и експертска помош од СИГМА, при што земени се предвид препораките од извештаи за оценка на состојбите во областа на управување со јавни финансии: PEFA, WB PFM Review, SIGMA Baseline Assessment. Најпрво во септември 2017 Министерството за финансии објави на својата веб страна покана за коментари и предлози[29], додека пак ИПА 2 Механизмот за граѓанските организации организираше консултативна средба со граѓанското општество и други засегнати страни. На консултацијата која се одржа на 19 октомври 2017 година во просториите на ЕУ Инфо Центарот во Скопје, учествуваа 60-на претставници на невладиниот сектор, бизнис заедницата и високообразовните институции[30].

Во финалната верзија на пограмата вклучени се  препораките за подобрување на препораките дадени од страна на граѓанските организации, експертската и бизнис заедницата.[31]

Од анализата на одговорите на прашалникот, на прашањето „Дали вашата организација беше вклучена во креирањето на Програма за реформа на управувањето со јавни финансии 2018-2021 година?“ Сите 61 организација кој го одговорија прашалникот, одговориле дека не биле вклучени во нејзината подготовка.

Од вкупно 61 организација, само една од нив поднела коментари или предлози за стратегијата. Нивните коментари не биле земени во предвид, при што не добиле ни соодветно образложение. Само една од организациите вклучени во ова истражување учествувала во имплементацијата на активностите од стратегијата и тоа со средства од донатори кои не се од државата.

Три организации од анкетираните 61 спроведуваат мониторинг на имплементацијата на поединечни активности од  стратегијата а ниту една организација не спроведува мониторинг на целата стратегија. Три организации го спроведуваат мониторингот како сопствена активност, поддржана од донатор кој не е институцијата надлежна за спроведување на националната стратегија, додека пак ниту една организација не го спроведува мониторингот на барање на институцијата надлежна за спроведување на националната програма.

Заклучок и препораки

Постои ниска вклученост на граѓанскиот сектор во подготовка и мониторинг на клучни стратешки документи и закони. Анализирањето на алатките како ЕНЕР и Е-демократија покажа дека кога на го им беше дадена шанса да се вклучат во подготовка преку испраќање коментари и забелешки, тоа не беше искористено во доволна мера и го повеќе претпочитаат директни дописи и учество на јавни расправи. Дополнително, анализата на одговорите на прашалникот ја потврдува ниска вклученост на граѓанскиот сектор во подготовката и мониторингот на двете стратегии и програми. Сепак овој податок не треба да се земе како конечен бидејќи станува збор за нерепрезентативен примерокм односно наодите презентирани во овој документ се однесуваат само на 61 граѓанска организација која одговори на прашалникот.

Поголемите организации имаат експертиза во областа на борбата против корупцијата. Од приложениот распоред на наоди од прашалникот може да се заклучи дека поголемите организации имаат  експертиза во областа на борбата против корупција и истите најчесто се дел од подготовките на документите кои се предмет на ова истражување. Оттаму произлегува и препораката дека истите тие треба да ги зајакнат капацитетите на малите организации за соодветна борба против корупцијата со што понатаму би можело да бидат препознаени од надлежните институции како кредибилни и со своето знаење ќе може да бидат вклучени во подготовката на стратешки и програмски опрелби.

Мониторинот на имплементација на стратешките документи се прави со средства од донатори кои не се дел од државата. Скоро сите организации кои реализираат мониторинг на имплементацијата на четирите документи кои беа предмет на овој документ истото тоа го прават со средства од донатори кои не се дел државата. Овој податок упатува на следната препорака да преку државниот буџет наменет за финансирање на граѓански организации се издвојат средства и за мониторинг на стратегии и програми кои имаат директна или индиректна врска со борбата против корупцијата.

Надлежните институции треба да бидат потранспарентни и поотчетни. Во процесите на подготовка и реализација на активности на државните програми и стратегии, главна препорака е  надлежните институции да бидат потранспарентни и поотчетни низ сите фази од подготовка до мониторинг на истите. Исто така треба аргументирано да реагираат на коментарите на јавноста за објавените документи.

 

 

Објавените информации и ставови не ги претставуваат официјалните ставови на Фондацијата Отворено општество – Македонија

 

Библиографија

 

Coralie Pring, Jon Vrushi and Roberto Kukutschka. (2018). Digging deeper into corruption, violence against journalists and active civil society. Transparency International.

Hors, I. (2003). Fighting Corruption. What Role for Civil Society? The еxperience of OECD. OECD.

Rek, M. (2015). RESEARCHING THE ROLE OF CIVIL SOCIETY AND MEDIA IN CURBING CORRUPTION: A NEED FOR A MORE INDEPTH INTERDISCIPLINARY APPROACH. Innovative Issues and Approaches in Social Sciences, 60-76.

Државна комисија за спречување корупција. (2015). Државната програма за превенција и репресија на корупцијата и превенција и намалување на појавата на судир на интереси со Акционен план 2016-2019. Скопје.

Министерство за информатичко општество и администрација. (2018). Стратегијата за реформа на јавната администрација. Скопје.

Министерство за правда. (2017). Стратегија за реформа на правосудниот сектор 2017 -2021.

Министерство за финансии. (2017). Програма за реформа на управувањето со јавни финансии 2018 -2021.

Стошиќ, И. и Шазиманоска, М. (2018). Мониторинг на процесот на подготовка на Стратегијата за реформи во јавната администрација (2018-2022). Скопје: Центар на заедницата на општина Центар.